EGIPT

PERIODYZACJA:
okres przeddynastyczny 4500r. pne -3100 pne (neolit -pierwsza dynastia)
okres wczesnodynastyczny 3100pne-2613 pne
Stare Państwo 2613 pne- 2181pne
Pierwszy okres przejsciowy 2181 pne - 2040 pne
Średnie Państwo 2133 pne- 1603 pne
Drugi okres przejsciowy 1720r pne-1567 pne
Nowe Państwo 1567 pne- 1085 pne

SYMBOLE

Dolny Egipt - czerwona korona, papirus i kobra
<-Wadżet



Górny Egipt - białą korona, kwit lotosu i sęp

<-Nechbet jest symbolem Górnego Egiptu. Razem z Wadżet tworzyła Ureusz - postać z głową sępa i tułowiem atakującej samicy kobry.

Ureusz umieszczony był na sarkofagu i miał za zadanie odstraszać intruzów zakłócających wieczny spoczynek faraona. Trzymała w szponach symbol Ankh, znak wiecznego zycia.

ZJEDNOCZONY EGIPT

PSZENT- Z przodu korony znajdowała się święta kobra (łac. ureusz) umieszczana na czole jako znak boskiej ochrony, symbolizująca boginię Wadżet, czczoną w Dolnym Egipcie, oraz sęp, symbol bogini Nechbet z Górnego Egiptu.

Obecość symboli obu bogiń na koronie miało wyrażać opiekę bóstw z obu królestw nad faraonem i jego krajem. Podwójna korona była symbolem zjednoczenia całego Egiptu pod władzą faraona, widocznym znakiem podległości obu egipskich królestw jednemu władcy.

Oczy Horusa lewe księżyc prawe słońce


Chepri (stający się) – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. W Starym Państwie uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się.

Sztuczna broda była symbolem majestatu władców.

Insygnia władzy

Głowę faraona zdobiła oprócz pszent złożona korona atef i pasiasta chusta nemes. W dłoniach dzierżył heka (laskę pasterską) i nechaha (bicz).

BOGOWIE:

1.Amon - obfitość, powietrze, wiatr

2.Amon-Re połączenie kultu Amona i boga Re (pan wszechświata, nieba, bóg słońca)


3.Horus-bóg nieba


4.Izyda-lokalna bogini miłości, nieba, magii i czarów


5.Hathor-bogini miłości



6.)Anubis-bóg zmarłych


7. Ozyrys-umierający i zmartwychwstający bóg, decyduje o życiu i wegetacji, sędzia zmarłych




1) okres przeddynastyczny/wczesnodynastyczny

PALETA NARMERA 3100r. p.n.e.
Narmer był pierwszym faraonem pierwszej dynastii, zjednoczył mieszczańców Egiptu górnego i dolnego.
Paleta to dwustronny relief. Na jednej stronie Narmer jest pokazany w czerwonej koronie symbolizującej Dolny Egipt, na drugiej w kornie białej (symbol górnego egiptu).
Narmer jest nienaturalnie dużych rozmiarów co podkreśla jego boskosć i wyższość. To prawdopodobnie najstarszy na świecie dokument historyczny. Powstał z zielonego łupka.
Przedstawia historie zjednoczenia Egiptu w poziomych pasach. Krowie głowy flankują hieroglif Narmera jak pylony (przysadziste wieże) przy wejsciu do egipskiej swiatyni. Hathor była uważana za matkę faraonów dlatego umieszczono imie Narmer miedzy jej podobiznami sugerując jego boskosc. Na palecie zanajduje sie również bóg-sokół Horus który był bogiem wojny i światłą.
Symetria spolotu zwierząt sugeruje równosć 2 czesci Egiptu.
Ogólnie paleta daje obraz silnego zjednoczonego Egiptu i boskiego władcy nim panujacego.



SKRYBA Z SAKKARA
Rzeźba wykonana z malowanego wapienia przedstawia siedzącego po turecku pisarczyka trzymającego na kolanach rozwinięty zwój papirusu. Oczy z inkrustowanego kwarcu obramowano brązem. Chociaż starożytni Egipcja-nie bardzo ściśle trzymali się raz ustalonych w sztuce kanonów, głowa przedstawianej postaci jest lekko przechylona w prawo, jakby człowiek zastanawiał się nad tym, co ma napisać.


RAHOTEP I NOFRET Z MEDUM
realizm by działała magia w grobowcu.
Portretowane osoby zostały wykute z dwóch oddzielnych blo-ków wapienia, ale w zamyśle miały sta-nowić całość oglądaną razem. Oba po-sagi są malowane, z inkrustowanymi oczyma, w doskonałym stanie. Należy zwrócić uwagę na różnicę w odcieniu skóry mężczyzny i kobiety, zawsze starannie podkreślaną w sztuce starożytnego Egiptu.


FIGURKA KOBIET WARZĄCEJ PIWO




STYL EGIPSKI

*raz ustanowiony raczej nie ulegał zmianom

*przedstawienie wysoko urodzonych ludzi:
głowa i kończyny zostały przedstawione z profilu (lewa stopa przed prawą)
barki i oko en face (frontalnie)
biodra w ujęciu 3/4

*obowiązywał kanon proporcji wysokość człowieka 18 modułów (np.kolan)
*faraon idealny i niezmienny -- idealizacja
*nizsze warstwy społeczne bardziej realistycznie ujęte

**W rzeźbie kanon był ten sam z wyjątkiem ustawienia:
obowiązywało ustawienie frontalne.
Lewa noga wysunięta do przodu.
*cel religijny sztuki

ARCHITEKTURA OKRESU STAREGO PAŃSTWA


Piramidy powstawały etapami. Na początku budowano mastaby.

Mastaba- prostokatna nadbudowa grobowca wzniesiona z cegły. Miała drzwi i okna. W środu znajdowało się pomieszczenie żałobne dla odwiedzających krewnych i zabita komnata dla duszy zmarłego. Mastaba połaczona była z podziemnym grobowcem za pomocą szybu wykutego w skale.


Gdy panowanie przejeła 3 dynastia (koniec okresu wczesnodynastycznego) nad mastabami wznoszono kamienne schody do nieba tzw piramidy schodkowe:

1.PIRAMIDA DŻESERA W SAKKARA 2667r pne- 2648r pne
to pierwsza budowla wznisiona wyłacznie z kamienia!!
miała wznosić po schodach dusze faraona do nieba
architekt: Imhotep


Przedtem, do roku 2690 pne swiatynie i mastaby budowano z cegły drewna i trzciny.

2.PIRAMIDY W GIZIE (poczatek Starego Państwa)
piramida w kształcie ostrosłupa o podstawie kwadratu


To zespół piramid (kompleks cmentarny z groblą i mastabami) : Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa

a)piramida CHEOPSA-jest największa i najstarsza. Ma 130m. Ścianami piramidy są trójkąty równoboczne zwrócone w 4 kierunki świata.

b)piramida CHEFRENA- druga co do wielkości. Obok budowli znajduje sie Sfinks i kompleks śwityń jak przy piramidzie Cheopsa



c)piramida MYKERINOSA ma zaledwie 60 m

TRIADA MYKERINOSA to właśnie Gizie znaleziono rzeźby przedsatwiające faraona Mykerinosa.
Triada króla Mykerinosa, przedstawia władcę w koronie górnego Egiptu z boginią Hathor z krowimi rogami obejmującymi tarczę słoneczną i uosobieniem jednego z nomów egipskich. Triady Mykerinosa, to najstarsze zachowane w Egipcie kompozycje trzech postaci. Widoczny kanon, idealiozacja i hierarchizacja.


POSĄG MYKERINOSA Z ŻONĄ Jest to nietypowe, jak na kanon egipski przedstawienie postaci. Artysta nie tylko zrównał wzrostem króla i królową, ale ukazał zażyłość pomiędzy małżonkami poprzez gest, w którym królowa obejmuje króla prawą ręką. Obydwie postaci ukazane są w lekkim wykroku, czyli w postawie zastrzeżonej dla posągów mężczyzn. Rzeźba ta znajduje się w Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie.





3.CZERWONA PIRAMIDA W DAHSZUR (poczatek starego państwa)

Jest to najstarsza zachowana klasyczna piramida, czyli w kształcie ostrosłupa.
Posiada rozwiązanie architektoniczne, pozwalające zminimalizować nacisk masy piramidy na komorę grobową, a mianowicie sklepienie wspornikowe.



4.ŁAMANA PIRAMIDA SNOFRU W DAHSZUR
Piramidy z Dahszur zbudowane zostały z cegły mułowej jedynie z oblicowaniem wapiennym, co po rozebraniu licówki spowodowało ich niemal całkowity rozpad.



Ogółem :
*Najbardziej monumentalne wzniosłe i piękne piramidy powstały w okresie Starego Państwa
*Malowidła na ścianach grobowców - zapewniały pozywienie duszy
*W grobowcu znajdowała się mumia i ka zmarłego -reprezentowała ją statuetka w odzielnej częsci mastaby
*Obok piramid budowano podziemne pomieszczenia dla barek, które mogły służyć za życia faraona do ceremonialnych podróży po Nilu, a po śmierci były identyfikowane z świętą barką, służącą do podróży po niebie w zaświatach.

wielkość:
1.Cheopsa
2. Chefrena
3.Czerwona
4. Łamana

Gdy Egipt rozpadł się na konstelacje rywalizujących ze sobą państw. Zmieniło się podejśćie do sztuki nagrobnej. Odchodziło się od budowania piramid teraz zamożni Egipcjanie drążyli swoje grobowce w skalnych ścianach.

POSĄG WÓJTA KAAPERA Z SAKKARY
Jest to najsłynniejsza rzeźba drewniana z czasów Starego Państwa. Przedstawia ona arystokratę Kaapera, wielkiego kapłana. W jego rysach dostrzega się powagę i dostojeństwo. Oczy wykonano z kwarcu i osadzono w miedzianych powiekach. Posąg wyrzeźbiono (z wyjątkiem ramion) z jedne-go kawałka drewna sykamorowego.


Średnie państwo
Wytrąciła się duża klasa średnia. Wzrastało zapotrzebowanie na sztukę grobową.. Artyści nie musieli już sztywno trzymać się zasad mieli prawo do większego naturalizmu. Faraon coraz bardziej uczłowieczony niż boski.
<- Popiersie Sezostrisa III. Widoczny naturalizm. Jego smukłe usta i cięzkie powieki pokazują ze odczuwa ciężar władzy. Jest bardziej człowiekiem niż bogiem.

Nowe państwo
Przestano wznosić piramidy. Faraonów chowano w Dolinie Królów

HATSZEPSUT kobieta faraon.

ŚWIĄTYNIA HATSZEPSUT W DEIR EL BAHARI
Ten kompleks budynków składa się z kolumnado tarasowym układzie połączonych ze sobą dwiema rampami. Na końcu drugiej kolumnady zbudowano światynie Anubisa i Hathor na górze była światynia Hatszepsut Amona i Re.

AMENHOTEP IV = ECHNATON I REWOLUCJA

Zapoczątkował monoteizm w Egipcie. Boga ATONA podniósł do rangi jedynego boga.. Artyści wytworzyli nowy styl ku chwale Atona styl amarneński.
Budowano otwarte świątynie- by światło boga słońce mogło tam docierać.
Najważniejsza była uczuciowosć- niedoskonałosci codzienność.
Dla rodziny królewskiej charakterystyczne było wydłuzenie czaszki, wady ciała
Echnaton z rodziną (płaskorzeźba)

Portret rodzinny Echnatona jego żony Nefertiti i 3 córeczek. widać czułość pokazuje że rodzina stanowi całość - dziewczynka trzyma reke matki i wskazuje na ojca. Słońce Amon rzuca promienie na Nefretete i Echnatona - symbolizuje ich równosć.
Dzieło ma formę reliefu wklęsłego


POPIERSIE NEFRETITI Z TELL-EL AMARNA
Królowa jest jednoczesnie realistyczna i wyidelizowana. Biżuteria bardzo dobrze rozwijałą sie w sztuce amarneńskiej.

polichromowany stiuk pokrywa wapienną głowę


RZĄDY TUTENCHAMONA - POWRÓT "NA STARE ŚMIECI"

jego maska pośmiertna jest dowodem na powrót oficjalności i sztywnosci.
wnętrze grobowca Tutenhamona


RZADY RAMZESA II

często wykorzystywał sztukę w celech propagandowych

A)ŚWIĄTYNIA W ABU SIMBEL RAMZESA II
Fasada świątyni zdominowana jest przez cztery kolosalne posągi króla w podwójnej koronie z chustą nemes. Pomiędzy dwoma parami posągów znajduje się wejście do kutego w skale wnętrza świątyni. Monument symbolizuje dominację Ramzesa II w Nubii. Fasadę mniejszą zdobią po trzy 10-metrowe posągi faraona i jego małżonki Nefertari.


B)ŚWIATYNIA AMONA W KARNAKU
stałe schematy kompozycyjne, zachowanie stałego następstwa charakteru i wielkosci pomieszczeń świątynnych

C)ŚWIĄTYNIA W LUKSORZE ŚWIĄTYNIA AMONA

Świątynie Amona w Luksorze i Karnaku połączone są ze sobą aleją procesyjną długości ok. 3,0 km, przy której stoją sfinksy z baranimi głowami. Baran był zwierzęciem Amona. Aleja prowadziła wzdłuż Nilu do wielkich, o szerokości 65,0 m, pylonów ustawionych przez Ramzesa II.

Przed pylonami stanęły dwa 25,0 m wysokości obeliski oraz sześć posągów Ramzesa, królowej Nefertari i ich córki Maritamon w pozycji siedzącej. Pylony zdobione są reliefami o tematyce batalistycznej, sławiącej zwycięstwo Ramzesa nad Hetytami w bitwie pod Kadesz. Za pylonami znajduje się dziedziniec Ramzesa II otoczony podwójną kolumnadą.



Kolosy Memnona w Tebach – posągi faraona Amenhotepa III



MALOWIDŁA

Na począyku tylko w reliefach potem w Nowym P. usamodzielnia sie.
KANON:

UKŁAD: najczęściej pasowy, zawsze silnie zrytmizowany i otarte przeważnie w dwóch kierunkach (rozprzestrzenianie się elementów na boki)

ŚRODKI WYRAZU: płaska plama barwna i cienki barwny kontur. Ciepła gama barwna o przewadze brązów czerwieni zółci oraz uzupełnienie- biel zielen błekit. Stosowano barwy lokalne
Barwy odgraniczone od siebie i rozłożone na płasko

CHARAKTER: uproszczenie formy, charakter dekorujący ideologiczny, widoczna wrazliwosc na nature
Jednosć pisma i obrazu (komentarze do ilustracji)

PERSPEKTYWA:
kanon postaci wynikał z braku stosowania skrótu perspektywicznego(co powodowało zniekształcenia). Wybrali punkt widzenia ktory najcelniej odzwierciedla postac. Stosowali perspektywe odrzutową- przestrzen w sposób umowny. Dzielili kompozycje na poziome pasy opowiadajace o rozwoju akcji w czasie i przestrzeni

1.MUZYKANTKI Z GROBOWCA NACHTA W TEBACH

2.POLOWANIE NA DZIKIE KACZKI Z GROBOWCA SKRYBY MENY W TEBACH

3.ŻNIWA I WINOBRANIE Z GROBU MENNY W TEBACH


4.GĘSI Z MEDUM Z MASTABY NEFERMANT I ATET

5.PŁACZKI I RÓŻNE NARODOWOSCI Z GROBOWCA RAMZESA III W TEBACH


HIEROGLIFY EGIPSKIE


ŚWIĄTYNIA HORUSA W EDFU (OKRES PTOLEMEJSKI 304- 30 p.n.e.)






KOLUMNY I KAPITELE EGIPSKIE
1. LOTOSOWY

2. HATORYCKI

3.PALMOWY



TEMATYKA POŚMIERTNA

USZEBTI-starożytne egipskie figurki grobowe z gliny, fajansu lub drewna, o charakterze magicznym, będące prawdopodobnie sobowtórami zmarłego lub służących, mających pracować w zaświatach. Początkowo każdemu zmarłemu towarzyszyła jedna figurka, potem bogacze gromadzili w swych grobowcach całe armie "niewolników".

URNY KONOPSKIE
były to naczynia do których wkładano zmumifikowane wnętrzności zmarłego

SARKOFAG


PORTRETY TRUMIENNE Z FAJUM
malowanych na desce lub płótnie pokrytym gipsem, pochodzących z pierwszych wieków n.e. Portrety fajumskie cechował realizm, nie stosowano pełnego profilu.



UWAGA!!
KAMIEŃ Z ROZETY dzięki niej udało się odczytać hieroglify. Odnazeziona w 1799



POJĘCIA

Stela – kamienna, ustawiona pionowo płyta z inskrypcją lub płaskorzeźbioną dekoracją o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilku metrów.

W cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu stele upamiętniały dokonania władców, ich wojny, działalność budowlaną oraz wydarzenia religijne.

Osobną grupę stel stanowią tzw. stele nagrobne, ustawiane w miejscu pochówku. Wykuwano na nich imię zmarłego bądź zmarłej, niekiedy wizerunek, czasami biografię lub epitafium.

Pylon (gr. brama) – wieża o prostokątnej podstawie, wznoszona parami i zwężająca się ku górze.

W starożytnym Egipcie w czasach Nowego Państwa pomiędzy wieżami pylonu znajdowało się wejście na dziedziniec świątyń. Ściany ich były zdobione reliefami i inskrypcjami chwalącymi czyny faraonów i bogów egipskich. W fasadzie umieszczano miejsce służące wywieszaniu flag. Na szczyt, zwieńczony platformą, prowadziły schody. Wewnątrz znajdowały się pomieszczenia o nieznanym dzisiaj przeznaczeniu.